Pozytywizm w literaturze stanowił absolutne przeciwieństwo założeń romantyzmu. Zamiast kultu jednostki był kult wspólnej pracy. Zamiast walki i rewolucji koncentracja na usuwaniu problemów społecznych.
Ramy czasowe pozytywizmu to druga połowa XIX wieku (w Polsce uznaje się okres 1863-1890). Pozytywizm w Europie przede wszystkim wyznaczał realizm, który jako prąd estetyczny stanowił przeciwwagę dla romantycznego portretowania stanów duszy.
Filozofia pozytywizmu
Hasła pozytywizmu takie jak praca u podstaw i jej prezentacja zarówno w powieściach, jak i nowelach pozytywistycznych nie wzięły się znikąd. Były wyrazem zmieniającej się filozofii, która po okresie romantyzmu zupełnie zmieniła swoje oblicze. Do najważniejszych prądów filozoficznych w pozytywizmie należały:
- scjentyzm – absolutne zaufanie do nauki, koncentracja na prowadzeniu obserwacji, przeprowadzaniu doświadczeń i wyciąganiu z nich ogólnych wniosków;
- utylitaryzm – założenie, że działaniami człowiek powinna kierować troska o społeczną użyteczność;
- organicyzm – przekonanie, że społeczeństwo jest jak organizm: jeśli jakaś jego część nie działa poprawnie, nie funkcjonuje również całe społeczeństwo;
- ewolucjonizm – założenie, że wszystkie formy życia w kolejnych etapach rozwoju przekształcają się w coraz wyższe formy.
Przedstawiciele pozytywizmu w Europie
W pozytywizmie dominowały przede wszystkim dwa kierunki:
- realizm zakładający, że pisarz ma jak najdokładniej zobrazować rzeczywistość;
- naturalizm postulujący dokumentaryzm w odniesieniu do nizin społecznych, który cechowała brutalność obrazowania, silne kontrasty i antyestetyzm.
Do najważniejszych twórców pozytywizmu zalicza się takich autorów jak:
- Honoré de Balzac (Honoriusz Balzak) – twórca realistycznego cyklu Komedia ludzka, autor słynnego Ojca Goriot,
- Emil Zola – naturalista, autora powieści Germinal,
- Gustaw Flaubert – jeden z najważniejszych twórców łączących realizm z naturalizmem i szeroką dyskusją filozoficzną, autor Pani Bovary,
- Fiodor Dostojewski – twórca powieści psychologicznej, autor Zbrodni i kary, Biesów, Braci Karamazow,
- Lew Tołstoj – autor wielkich realistycznych powieści Wojna i pokój, Anna Karenina.
Pozytywizm w Polsce
Program polskich pozytywistów wyznaczały hasła:
- pracy u podstaw,
- pracy organicznej,
- asymilacji Żydów,
- emancypacji kobiet,
- kapitalizacji kraju.
Pisano przede wszystkim powieści i nowele pozytywistyczne. Najważniejsi twórcy to:
- Bolesław Prus – powieściopisarz, nowelista, felietonista, autor Lalki, Faraona oraz nowel, np. Kamizelki,
- Eliza Orzeszkowa – autorka powieści Nad Niemnem czy Marta, a także wielu nowel,
- Henryk Sienkiewicz – autor powieści historycznych, m.in. Trylogii i Quo vadis,
Maria Konopnicka – autorka nowel, np. Gloria victis, Mendel Gdański.
Zobacz także: Epoki literackie – ramy czasowe, różnice, przedstawiciele
Fot. Adobe Stock
