Palindrom to inaczej zdanie lustrzane. Czytane wprost i wspak wygląda tak samo. Słowa i zdania takie tworzono już w starożytności. Posługiwanie się tego typu zdaniami to z jednej strony wyraz ogromnego kunsztu, z drugiej – zabawa językowa.
Palindromy obecne są właściwie w każdym języku, choć w jednych uzyskać je łatwiej, w innych – trudniej.
Palindrom – co to takiego?
Palindrom to inaczej słowo lub zdanie lustrzane. Wyróżnia się tym, że czytane od lewa do prawa i od prawa do lewa znaczy to samo. Symetryczny układ liter sprawia, że słowo, zdanie, sentencja, a nawet cały wiersz lub utwór innego rodzaju czytany wprost i wspak dalej ma to samo znaczenie.
Po grecku palindrom (gr. palindromos) składa się z dwóch słów: palin („wracać”) i dromos („droga”). Można go więc przetłumaczyć jako „droga powrotna”, która w tym przypadku jest taka sama jak droga pokonana od początku do końca.
Czy wiesz, że…
Utworami podobnymi do palindromów są raki. To wiersze, których każdy wers (linijkę) można czytać wspak. Najczęściej znaczenie wersu czytanego od lewa do prawa jest zupełnie inne niż to, uzyskane przy lekturze wspak. Za mistrzów polskich raków uchodzą Jan Kochanowski i Andrzej Morsztyn.
Od kiedy ludzie piszą palindromy? Przykłady ze starożytności
Pierwszym twórcą palindromów był Sotades z Maronei, który żył w III wieku p.n.e. Palindrom przez starożytnych był traktowany jako jeden z symboli możliwości odtworzenia idealnej harmonii świata. Był tak samo zagadkowy, jak na przykład kwadrat magiczny. Do dzisiaj nad tego typu konstrukcjami idealnie spójnymi głowią się nie tylko znawcy języka czy matematyki, lecz także mistycy i filozofowie.
Starożytni palindromy bardzo często umieszczali na nagrobkach. Znany jest na przykład taki dawny palindrom: Nipson anomemata me monan opsin („zmyj grzechy, nie tylko twarz”). Innym przykładem jest kwadrat palindromiczny z Pompejów, który jest również kwadratem magicznym. Napis w nim zawarty brzmi: SATOR AREPO TENET OPERA ROTAS, co w najprostszym tłumaczeniu oznacza: „siewca Arepo trzyma koła z dużym zaangażowaniem”. W kwadracie tym wyrazy czyta się od początku do końca i od końca do początku nie tylko w poziomie, ale i w pionie. Palindrom ten ma dwie osie symetrii na skrzyżowaniu słowa TENET.
Palindrom – przykłady z języka polskiego
Najsłynniejszym polskim przykładem palindromu jest zdanie: „Kobyła ma mały bok”, choć dziś już nikt nie wie, skąd się ono wzięło. Z dawnych czasów do dzisiaj nie przetrwało wiele palindromów. Ciekawe przykłady można znaleźć w takich pozycjach jak: „Pegaz dęba” Juliana Tuwima, „Pegaz zdębiał” Stanisława Barańczaka i „Echozdania, czyli palindromy” Józefa Godzica. Obecnie bardzo aktywnie tworzy je prof. Tadeusz Morawski.
Przykład polskich palindromów:
- „Popija rum As, samuraj i pop” (J. Tuwim)
- „Muzo, raz daj jad za rozum” (J. Tuwim)
- „I lali masoni wydrom w mordy wino, sami lali” (S. Barańczak)
- „I bawi, i wabi” (J. Godzic)
- „Napotkała typa, zapytała: Kto pan?” (J. Godzic)
Palindrom jest równocześnie rodzajem anagramu, dlatego zobacz także: Co to jest anagram? Jak się go tworzy?
Fot. Adobe Stock
