W epoce romantyzmu pojawiło się wiele dzieł, które w swoim przesłaniu nawiązują do idei mesjanistycznych. W niniejszym artykule przedstawimy kilka najważniejszych utworów literackich, w których występuje koncepcja mesjanizmu oraz opiszemy, jak rozumieć wątek mesjanizmu w każdym z nich.
Wprowadzenie do mesjanizmu polskiego w romantyzmie
Mesjanizm, jako kluczowy element romantyzmu polskiego, odgrywał ważną rolę w twórczości czołowych pisarzy i poetów tego okresu. Przekonanie o wyjątkowej roli Polski, jako narodu wybranego przez Boga, było wyrażane poprzez motyw mesjanizmu, który przeplatał się z innymi wątkami, takimi jak dążenie do wolności, miłość do ojczyzny czy bunt przeciwko uciskowi.
Zobacz także: Literatura romantyzmu – prądy, przedstawiciele, gatunki
Mesjanizm w literaturze polskiej – najważniejsze utwory
„Dziady” cz. III, Widzenie Księdza Piotra – Adam Mickiewicz
Mesjanizm w Dziadach cz. 3 porównuje dzieje Polski do męki Chrystusa, składającej się z kolejnych etapów: sądu, drogi krzyżowej, ukrzyżowania i zmartwychwstania. W „Przedmowie” cierpienie młodzieży filareckiej porównane jest do rzezi niewiniątek. Sąd nad nimi i Polską – do sądu Chrystusa osądzanego przez Heroda. Rolę Heroda w tym akcie pełni car Mikołaj I, a Piłatem umywającym ręce jest Francja. Kulminację mesjanizmu w Widzeniu Księdza Piotra widzimy w wizji Polski cierpiącej i konającej jak Chrystus na krzyżu, która swoją męką ma zbawić inne narody od cierpień. Ta misja wybawienia związana jest z faktem, że wybuch powstania listopadowego uchronił rewolucję belgijską przed atakiem wojsk cara Mikołaja I. Stąd porównanie Polski do Chrystusa narodów.
Zmartwychwstanie Polski w końcowej części Widzenia Księdza Piotra ma zapewnić postać wskrzesiciela o wymownym imieniu czterdzieści i cztery, który podźwignie naród z upadku.
Inną odsłonę mesjanizmu przedstawia główny bohater utworu – Konrad. Jako bohater romantyczny jest przeświadczony o sile własnej sprawczości i potędze geniuszu, czego daje wyraz w „Wielkiej Improwizacji”. Jest przekonany, że odczuwa cierpienie za cały naród, utożsamia się ze zbawcą i buntuje się przeciwko Bogu.
„Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego” – Adam Mickiewicz
Księgi dedykowane były przede wszystkim emigrantom, którzy po klęsce powstania listopadowego musieli opuścić swój kraj. Mickiewicz zawiera w nich bezpośrednie odwołania do idei mesjanistycznych. Księgi spisane w formie przypowieści ewangelicznych pokazują Polskę jako odkupiciela świata, który za sprawą swojego cierpienia jest w stanie zmienić losy Europy i ludzkości, chroniąc je przed ostateczną klęską. Polska emigracja porównywana jest w nich do apostołów dobrej nowiny i wolności.
„Kordian” – Juliusz Słowacki
W dramacie Kordian, Słowacki polemizuje z mickiewiczowską wizją mesjanizmu. Słowacki przedstawił bowiem Polskę jako Winkelrieda narodów europejskich. Arnold Winkelried był szwajcarskim rycerzem, który w 1386 roku ginąc z rąk austriaków umożliwił Szwajcarom zwycięstwo. W przesłaniu Słowackiego Polska przyjmuje na siebie ciosy tyranów (wybuch i upadek powstania listopadowego), ale umożliwia innym narodom drogę do wolności.
Fot. Artur Grottger, Pochód na Sybir
