Mesjanizm to przekonanie o nadejściu bożego pomazańca, mesjasza, który odkupi winy świata i doprowadzi do nadejścia czasu wiecznej szczęśliwości.
Co to jest mesjanizm? Definicja
Mesjanizm pochodzi od hebrajskiego słowa mesjasz (pomazaniec, namaszczony przez Boga) i wywodzi się z Biblii i kultu religijnego. To koncepcja, przekonanie o tym, że nadejście boży pomazaniec, odkupiciel, zbawiciel, który poprzez swoje cierpienie i ofiarę wybawi ludzi od zła i sprawi, że nastanie okres wiecznej szczęśliwości i spokoju. Mesjanizm ma swoje początki w religii Izraela – judaizmie, widoczny był też w religiach bliskiego wschodu, a później stał się główną ideą religii chrześcijańskiej (z greki słowo christos oznacza mesjasz), w której uosobieniem bożego pomazańca jest Jezus Chrystus.
Mesjanizm jako zjawisko filozoficzne, polityczne i literackie czerpał wzorce z mesjanizmu religijnego, ale wychodził poza granice religii i odchodził od doktryny kościoła, a nawet mógł być zupełnie świecki. Mesjanizmy filozoficzne bardzo mocno rozkwitły we Francji i w Polsce w pierwszej połowie XIX w. W filozofiach mesjanistycznych mesjaszem mogła być zarówno wybitna jednostka, jak i zbiorowość np. naród.
Mesjanizm w romantyzmie
W Polsce najsłynniejszy był mesjanizm romantyczny, związany m.in. z postacią Andrzeja Towiańskiego, ale i samego Adama Mickiewicza. Mesjanizm polski w tym wydaniu był sposobem na poradzenie sobie z sytuacją zaborów oraz klęską powstania listopadowego 1831 roku. Mesjanizm narodu polskiego zakładał bowiem, że:
- Polska jest przedmurzem chrześcijaństwa i chroni Zachód przed obcą religią,
- Naród polski cierpi, aby odkupić winy Europy,
- Po okresie cierpienia Polska jak Chrystus zmartwychwstanie jako odkupiciel,
- Cierpienie Polski w imieniu Europy dąży do przeobrażenia moralnego całej zbiorowości.
Polski mesjanizm i jego wcielenia
Koncepcja mesjanizmu polskiego znalazła wielu zwolenników. Tym samym powstały różne jego wersje. Polski mesjanizm romantyczny przejawiał się przede wszystkim jako:
- mesjanizm filozoficzny – jego przedstawicielami byli Józef Hoene-Wroński i August Cieszkowski. Uważali oni że przemiana świata to proces następujący w toku kolejnych epok, oparty na rozumie i postępie (ewolucja, racjonalizm). Filozofowie twierdzili, że zwieńczeniem tego procesu będzie finalna epoka dziejów, urzeczywistniająca Królestwo Boże na ziemi i przeobrażenie moralne ludzkości. Autorzy tego nurtu uważali siebie za proroków, zwiastunów idei. W tym nurcie rola Polski nie miała tak silnego znaczenia jak w pozostałych;
- mesjanizm moralny, antyfilozoficzny, irracjonalny (towianizm) – prekursorem był Andrzej Towiański, założyciel Koła Sprawy Bożej, do którego należał również Adam Mickiewicz. Wierzyli oni, że do przemiany świata i zbawienia ludzkości niezbędny jest czyn, działanie a nawet rewolucja (do niej zagrzewał Mickiewicz), a na czele ludu wybranego musi stanąć genialna, nieskalana moralnie jednostka walcząca ze złem. Zarówno Towiański, jak i Mickiewicz uważali, że to Polska jest mesjaszem narodów i poprzez swoje cierpienie i walkę ze złem odmieni ludzkość;
- mesjanizm poetycki (widoczny w literaturze romantyzmu, a zwłaszcza w dziełach Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego) to mesjanizm narodowy (Polska Chrystusem narodów), podkreślający rolę natchnionego poety jako pośrednika, proroka objawionej prawdy.
Mesjanizm polski był wykorzystywany także później, bardzo często w celach politycznych. Wskazywała m.in. na to prof. Maria Janion, która mówiła o tzw. paradygmacie romantycznym, który przez wieki determinował spojrzenie Polaków na otaczający ich świat.
Źródła:
- https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/mesjanizm-polski;3939898.html
- Charakter mesjanizmu.pdf
Fot. Jan Styka, Polonia, Muzeum Narodowe
