Kazimierz Nowak to wyjątkowy podróżnik, reporter, który w dwudziestoleciu międzywojennym przemierzył Afrykę z północy na południe i z powrotem przede wszystkim na swoim kilkuletnim rowerze.
Książka Kazimierza Nowaka Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd została przez Ryszarda Kapuścińskiego uznana za klasykę polskiego reportażu.
Kim był Kazimierz Nowak?
Rodzina Kazimierza Nowaka, czyli żona Maria i dzieci Elżbieta i Romuald stanowiła dla niego najważniejszą wartość w życiu. To dla nich, aby zarobić na utrzymanie rodziny, młody Kazimierz Nowak zaczął podróżować… Jak to się zaczęło? Po I wojnie światowej zamieszkał w Poznaniu, podjął pracę urzędnika, ożenił się. Niestety jednak po światowym kryzysie w 1925 roku stracił pracę i bezskutecznie przez wiele miesięcy szukał nowej. Ponieważ zawsze kochał podróże, zdecydował się wyjechać za granicę, aby zarabiać jako korespondent prasowy i fotograf. Ciekawostką jest, że Kazimierz Nowak już wtedy rowerem przemierzył ogromną część Europy (Węgry, Austrię, Włochy, Belgię, Holandię, Rumunię, Grecję), Turcję, aż dotarł do Trypolitanii w Afryce Północnej. Wtedy jednak brak pieniędzy i problemy ze zdrowiem zmusiły go do powrotu do Polski…
Kazimierz Nowak – co odkrył w Afryce?
Nowak się jednak nie poddał i po powrocie do kraju zaczął planować organizację kolejnej, znacznie dłuższej wyprawy do Afryki. Ci, którym przyznał się do swoich planów, nie wierzyli w możliwość ich realizacji, ale Kazimierz był wytrwały i zdeterminowany. 4 listopada 1931 roku wyruszył do Rzymu, potem Neapolu, aby pod koniec listopada ponownie znaleźć się na czarnym lądzie. Ruszył w kierunku południowym swoim siedmioletnim rowerem… W kolejno odwiedzanych miejscach wzbudzał szok i zdziwienie, co na pustynnych terenach robi samotny cyklista z Polski. Nie miał szczególnego wsparcia, nie był bowiem entuzjastą kolonialnych projektów Polski. Rząd wspierał go więc jedynie sponsorując opony do roweru dostarczane mu przez fabrykę Stomil. Kazimierz Nowak posuwał się przez Afrykę wzdłuż Nilu, szlakiem Wielkich Jezior. Odkrywał tym samym Afrykę zupełnie większości Europejczyków nieznaną. Listy Kazimierza Nowaka wysyłane do żony stały się podstawą wielu artykułów prasowych, które Maria sprzedała w imieniu Kazimierza. Dzięki temu Nowak swoją wyprawą zarabiał także na utrzymanie rodziny. Nowakowi udało się do samodzielnie wejść do tubylczej wioski, poznał Tuaregów, Pigmejów, Buszmenów i wielu innych mieszkańców kontynentu. Kazimierz Nowak poznał Afrykę od zupełnie nowej strony. Miał także okazję obserwować przybyłych tam europejskich urzędników, wojskowych, poszukiwaczy i myśliwych, którzy nie robili na nim dobrego wrażenia. Nowak był wrażliwy na krzywdę ludzką i zdawał sobie sprawę, jak bardzo Europa wykorzystuje Afrykę i jej mieszkańców. Wyprzedzał tym samym refleksję, która w Europie na poważnie pojawiła się dopiero po II wojnie światowej, po upadku systemu kolonialnego.
Śladami Kazimierza Nowaka
Dzięki Łukaszowi Wierzbickiemu, który w 2000 roku wydał książkę Kazimierza Nowaka Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd możemy zobaczyć, jak wyglądało te 40 000 kilometrów pokonanych przez Nowaka. Trasa z północy na południe i z powrotem, pokonywana w większości rowerem, ale także pieszo, konno, na wielbłądzie, czółnem i trochę pociągiem. Książka to zbiór relacji prasowych, które Nowak pisał będąc w Afryce. Co ciekawe, żonie podróżnika udało się przesłać mu małoobrazkowy aparat Contax, którym wykonał 10 000 fotografii. Nowak dotarł do południowego krańca Afryki, czyli Przylądka Igielnego. Tutaj zafascynowani determinacją Polaka Brytyjczycy byli gotowi zasponsorować mu powrót do domu pociągiem. Ten jednak przerażony wizją podróży europejskim, luksusowym pociągiem, wsiadł podobno na rower i odjechał. Wrócił na północ inną drogą. Podróż zakończył w listopadzie 1936 roku. Co ciekawe, nie miał przy sobie nawet pieniędzy na bilet i na ostatni etap podróży musiał się zadłużyć u polskiego konsula. Po powrocie miał wielkie plany: wydania książki, stworzenia przemyślanej dokumentacji i… oczywiście nowej wyprawy. Był jednak wycieńczony powrotami malarii i dostał zapalenia okostnej lewej nogi, którą trzeba było operować. Niestety po zabiegu nabawił się dodatkowo zapalenia płuc, co ostatecznie spowodowało jego śmierć w 1937 roku.
Źródła:
- https://kazimierznowak.pl/biografia/
- Kazimierz Nowak, „Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd”, Poznań 2000
- https://www.youtube.com/watch?v=BZJX6i77YEE
Fot: Narodowe Archiwum Cyfrowe
