Barok w literaturze to bardzo szczególny czas. Powstające w tym okresie utwory stanowią bowiem wyjątkowo ciekawe połączenie określonej koncepcji filozoficznej z niebywałym wyrafinowaniem od strony budowy tekstu.
Barok to czas racjonalizmu, ale i upadku wiary w rozum człowieka. Czas pisania wyjątkowych erotyków i wierszy o marności życia.
Barok w literaturze – główne prądy
Barok w literaturze, podobnie jak w filozofii i sztuce, to epoka wielkich kontrastów. W literaturze baroku widać zaniepokojenie, utratę wiary w możliwości człowieka, myśl o śmierci, a jednocześnie zainteresowanie cielesnością, emocjonalnością i grzesznością człowieka.
Do najważniejszych prądów baroku zalicza się:
- marinizm – od nazwiska włoskiego twórcy Giambattisty Marina, który założył, że szuka powinna nie opisywać świat, ale odwoływać się do utworów, które już powstały; to prowadzi do opracowania formy kunsztownej i koncentracji na estetyce dzieła. W Polsce myśl tę realizowali Jan Andrzej Morsztyn, Samuel Twardowski, Daniel Naborowski;
- nurt metafizyczny – narodził się w Anglii (John Donne i naśladowcy), wyróżniał się podejmowaniem filozoficzny i religijnych tematów zamkniętych jednak w bardzo skomplikowanej formie, twórcy posługiwali się konceptem; w Polsce pisał tak przede wszystkim Mikołaj Sęp-Szarzyński;
- klasycyzm – pod koniec baroku w literaturze pojawił się zwrot ku ideom antycznym i kanonom sztuki starożytnej, co najlepiej widać u takich twórców dramatów jak Pierre Corneille (Cyd), Jean Racine (Fedra), Molier (Świętoszek).
Cechy literatury barokowej
Literatura barokowa jest bardzo ciekawa:
- zachwyca oryginalną formą i przełamywaniem klasycznych wzorców,
- wyróżnia się bogactwem, kunsztownością środków stylistycznych (porównań, metafor, rozbudowanych epitetów, paradoksów, oksymoronów),
- zaskakuje zmiennym szykiem, inwersją, makaronizmami,
- szokuje konceptem, który całkowicie zmienia sens utworu.
Barok w polskiej literaturze a sarmatyzm
W Polsce literatura baroku była zróżnicowana. Wśród twórców warto wyróżnić m.in. autorów dworskich (Jan Andrzej Morsztyn) czy nakierowanych bardziej filozoficznie i metafizycznie (Daniel Naborowski). W końcu nie brakowało także sarmatów. Sarmatyzm jako prąd kulturowy miał swoje przełożenie na literaturę. Najciekawszym zabytkiem literackim tego nurtu są Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska przedstawiające perypetie typowego polskiego szlachcica.
Zobacz także: Epoki literackie – ramy czasowe, różnice, przedstawiciele
Fot. Adobe Stock
