Przywileje szlacheckie przyczyniły się do upadku Rzeczypospolitej. Przez wiele lat nie można było wprowadzić żadnych reform w kraju, szlachta dbała tylko o własny interes. W tym samym czasie wrogowie Polski rośli w siłę.
Dopiero Konstytucja 3 Maja z 1791 roku wprowadziła szereg zmian wzmacniających pozycję władcy, ograniczając liberum veto i inne przywileje szlacheckie. Stało się to jednak zbyt późno – cztery lata później Polska przestała istnieć.
Czym były przywileje szlacheckie?
W XIV wieku stan rycerski w Polsce uzyskiwał coraz mocniejszą pozycję. W związku z tym monarcha musiał liczyć się z rycerstwem, które z czasem przeobraziło się w szlachtę. Aby uzyskać poparcie szlachty, władca musiał dać im coś w zamian. Tym czymś były przywileje szlacheckie, czyli szczególne prawa nadawane przez władcę szlachcie, które były niedostępne dla innych warstw. Dzięki temu władca miał otrzymać w zamian lojalność, poparcie i pomoc zbrojną szlachty. Rzeczywistość niestety okazywała się zgoła inna.
Historia przywilejów szlacheckich
Za pierwszy przywilej szlachecki w Polsce uznać można przywilej nadany przez Władysława Laskonogiego w 1228 roku w Cieni. Nadany został szlachcie małopolskiej i chronił ich prawa, w tym przed nienależnie nanoszonymi podatkami. Prawdziwy rozkwit wolności szlacheckiej i związanych z tym przywilejów nastąpił w XIV wieku, kiedy monarchowie musieli uzyskać poparcie szlachty dla sukcesji tronu dla potomków władcy. Pierwszy tak istotny przywilej wydał w Koszycach w 1374 roku Ludwik Węgierski, który chciał uzyskać poparcie szlachty w wyborze jego córki na króla Polski. W zamian za poparcie zmniejszono podatki szlachty oraz zwolniono ją z innych opłat.
Jakie były najważniejsze przywileje szlacheckie?
W kolejnych latach wprowadzano następne przywileje. Oto najważniejsze z nich:
- Przywilej czerwiński wydany przez Władysława Jagiełłę w 1422 roku – za udział w wojnie z Krzyżakami szlachta uzyskała nietykalność majątkową.
- Przywileje cerekwicko-nieszawskie nadane przez Kazimierza Jagiellończyka w 1454 roku – za udział w wojnie trzynastoletniej król zobowiązywał się nie zwoływać pospolitego ruszenia, nie nakładać nowych podatków i praw bez zgody sejmików ziemskich.
- Przywilej piotrkowski z 1496 roku nadany przez Jana Olbrachta zwalniał szlachtę z konieczności płacenia cła za towary wytworzone w dobrach szlacheckich oraz zakazywał mieszczanom kupowania ziemi. Tym samym szlachta uzyskała praktycznie monopol gospodarczy.
- Konstytucja Nihil Novi z 1505 roku pozwalała na wprowadzanie nowych praw tylko za zgodą senatu i izby poselskiej.
Zobacz także: Historia nauczycielką życia
Fot. Archiwum Główne Akt Dawnych / Wikipedia
