Na początek dowiedzmy się, kim jest Rzecznik Praw Obywatelskich. RPO to jednoosobowa instytucja państwowa. Decyzja o powołaniu stanowiska rzecznika zapadła w 1987 roku, a pierwszy rzecznik na swoje stanowisko powołany został 1 lutego 1988 roku. Była nim prof. dr hab. Ewa Łętowska. Obecnym (kwiecień 2021), ósmym już rzecznikiem, jest Adam Bodnar. Rzecznik działa na podstawie Ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich.
RPO działa jako tzw. ombudsman. Słowo pochodzi z języka szwedzkiego i oznacza niezależnego urzędnika, do którego można zwrócić się w sprawach naruszania praw i wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich do pomocy w realizacji swoich zadań ma zastępcę oraz Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.
Funkcje i obowiązki Rzecznika Praw Obywatelskich zawarte w ślubowaniu
Podstawowe funkcje i obowiązki Rzecznika Praw Obywatelskich wyczytać można z treści przyrzeczenia, które składa przed Sejmem: „Ślubuję uroczyście, że przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków Rzecznika Praw Obywatelskich dochowam wierności Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, będę strzec wolności i praw człowieka i obywatela, kierując się przepisami prawa oraz zasadami współżycia społecznego i sprawiedliwości. Ślubuję, że powierzone mi obowiązki wypełniać będę bezstronnie, z najwyższą sumiennością i starannością, że będę strzec godności powierzonego mi stanowiska oraz dochowam tajemnicy prawnie chronionej”.
Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich
Podstawowym zadaniem, które realizuje Rzecznik Praw Obywatelskich, jest ochrona wolności, praw człowieka i obywatela, które zapewnia polska konstytucja. Osoba piastująca to stanowisko kontroluje, czy nie nastąpiło naruszenie praw człowieka oraz zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. I nie ma tu znaczenia, czy stało się to w wyniku celowego działania, czy poprzez działania niezamierzone. Przykładowe prawa, których przestrzegania ma pilnować rzecznik, to m.in. prawo do nauki czy wolność słowa. Poza tym rzecznik sprawdza, czy urzędnicy postępują zgodnie z prawem, dba też o przestrzeganie praw więźniów. Do rzecznika mogą również zwrócić się osoby mające problemy z emeryturą, alimentami czy mieszkaniem. Praw obywatela zawartych w Konstytucji jest około 50 i kontrola przestrzegania każdego z nich należy do kompetencji RPO.
Kiedy Rzecznika Praw Obywatelskich zaczyna realizować swoje zadania?
Każda sytuacja mająca znamiona łamania praw obywatela powinna spotkać się z reakcją rzecznika, który musi podjąć stosowne czynności, aby prawa obywatelskie były zawsze przestrzegane.
A w jaki sposób rzecznik może zacząć działać? Mówi o tym art. 9 Ustawy, który określa, że może podjąć działania na wniosek:
- obywateli lub ich organizacji,
- organów samorządowych,
- Rzecznika Praw Dziecka,
- Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców,
- z własnej inicjatywy.
Fot. Pixabay
