Krytycyzm to jeden z najważniejszych prądów intelektualnych w oświeceniu. Był on silnie związany z racjonalizmem, a więc wiarą w moc ludzkiego rozumu, który jest zdolny weryfikować, potwierdzać lub obalać osądy.
Obniżony krytycyzm wobec świata to błąd, który zdaniem Woltera, Diderota i innych myślicieli oświecenia, warto wyeliminować.
Co to jest krytycyzm?
Krytycyzm to postawa, która zakłada poddawanie w wątpliwość tez, opinii czy osądów na temat otaczającego nas świata i rzeczywistości. Nie chodzi jednak o to, aby wszystko negować, ale by weryfikować na nowo, sprawdzać, w efekcie zaś na nowo uzasadniać lub potwierdzać. Cel jednak jest zawsze ten sam: racjonalnie postrzegać świat, nie przyjmować niczego „na wiarę”, trzeźwo i krytycznie oceniać to, co twierdzą inni.
Krytycyzm w oświeceniu
Krytycyzm oświeceniowy to idea, którą głoszono w XVIII wieku, choć jej początków szukać trzeba w wieku XVII. Był to jeden z najważniejszych wyróżników oświecenia, ściśle złączony z racjonalizmem i przekonaniem o mocy ludzkiego rozumu. Najważniejsi jego przedstawiciele to:
- Immanuel Kant (krytycyzm Kanta dał impuls całemu oświeceniu, kontynuował go m.in. Baruch Spinoza i wielu innych),
- Voltaire (czytaj: Wolter) – jego powiastka filozoficzna pt. Kandyd stanowi wyraz oświeceniowego krytycyzmu,
- Diderot (współtwórca francuskiej encyklopedii), wyrazem jego spostrzeżeń i przemyśleń była powiastka filozoficzna Kubuś Fatalista i jego pan,
- a także inni twórcy.
Krytycyzm był też elementem i podstawą wielu innych nurtów epoki oświecenia, w których przedstawiciele krytycyzmu krystalizowali swe poglądy.
Zobacz także: Literatura oświecenia
Przeciwko czemu skierowany był oświeceniowy krytycyzm?
Krytycyzm w oświeceniu i związany z nim racjonalizm odrzucał wierzenia, przesądy, tradycję, utarte schematy i zwyczaje. Atakował przede wszystkim tradycyjne instytucje społeczne i polityczne. Bardzo mocno był wymierzony w kościół i religię. Filozofia Barucha Spinozy wprost krytykowała np. ideę osobowego Boga, który wie lepiej, co jest dla nas dobre. Oświeceniowi filozofowie byli w dużej mierze ateistami lub deistami (ci ostatni zakładali, że Bóg istnieje, ale nie interweniuje w świecie). W zamian krytycyzm preferował dążenie do poznania prawdy, stawiał rozum i naukę ponad odczucia, wiarę a nawet zmysły.
Źródła:
https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/edukacja/baza-wiedzy/co-to-jest-oswiecenie
Fot. Adobe Stock
