Relacje społeczne

Rodzaje, podział i charakterystyka norm społecznych

Normy społeczne mogą mieć różny zasięg oddziaływania. Rodzaje norm społecznych różni także to, czego dotyczą oraz czym może grozić ich złamanie. Niedostosowanie się do normy prawnej i obyczajowej to nie to samo.

Rodzaje norm społecznych pokazują, jak wiele czynników determinuje wzorce zachowania, na których się opieramy.

Na czym polega podział norm społecznych?

Normy społeczne dzielą się przede wszystkim ze względu na różne obszary życia społecznego, których dotyczą. Inaczej funkcjonują normy społeczne dotyczące obyczajów. Szczególnym typem są normy moralne czy religijne. Najbardziej skodyfikowane są normy prawne.

Rodzaje norm społecznych

Podział norm społecznych zakłada wydzielenie poszczególnych typów tych nakazów, zakazów i reguł:

  • normy prawne – to zasady oparte na przepisach prawa; stanowi je i uznaje państwo, a ich nieprzestrzeganie może być ścigane przez organy prawa;
  • normy religijne – obowiązują jedynie wyznawców konkretnej religii, wiążą się z normami moralnymi;
  • normy moralne – mają formę bezwzględnych nakazów lub zakazów, mogą dotyczyć postępowania jednostki, jak i całej grupy społecznej; bazują na definicji dobra i zła uznanej w danym społeczeństwie (ale normy te nie muszą obowiązywać na całym świecie, często zależą od kultury, cywilizacji, dominującej religii);
  • normy obyczajowe – są to wzorce oparte na systemie wartości obowiązującym w danej społeczności; należą do nich formy okazywania szacunku lub pomocy, przestrzeganie określonego stroju czy zasad savoir-vivre; określają również sposób obchodzenia świąt i uroczystości w danej społeczności; nie są tak radykalne jak normy moralne, ale łamanie ich może mieć negatywne skutki lub powodować brak aprobaty członków społeczności; 
  • normy zwyczajowe – to zwyczaje, rytuały uznane (nieformalnie) przez członków danej społeczności; są najczęściej wynikiem trwałego nawyku w danej społeczności, który z każdym kolejnym jego powtórzeniem jeszcze mocniej utrwala się w świadomości; dotyczyć mogą wszystkich sfer życia; mają z reguły najwęższy krąg oddziaływania (każda społeczność ma swoje zwyczaje).

Typy norm społecznych i sankcje za ich nieprzestrzeganie

Obyczaje czy zwyczaje to pewne schematy norm postępowania. Za nieprzestrzeganie zwyczajów spotkać cię jednak może przede wszystkim krytyka ze strony innych osób lub niemiłe uwagi. W dużej mierze są to tzw. normy nieformalne, czyli niespisane, niezwiązane z konkretnymi przepisami. Łamanie obyczajów pociąga za sobą zgorszenie lub oburzenie. Złamanie norm moralnych nie musi pociągać za sobą konsekwencji prawnych, ale może grozić konsekwencjami społecznymi, np. wykluczeniem ze społeczności lub potępieniem. Największymi rygorami objęte są normy prawne, które wynikają z konkretnych przepisów, zakazów i nakazów obowiązujących w społeczeństwie. Ich złamanie może mieć bardzo poważne konsekwencje – od upomnienia, przez grzywnę czy inną karę finansową, po więzienie.

Fot. Adobe Stock