Obyczaje stanowią ważny element naszej kultury. Podobnie zresztą jak inne normy społeczne. Warto jednak pamiętać, że z czasem mogą się zmieniać. Poza tym obyczaje jednej kultury nie muszą być równe tym, które panują gdzie indziej.
Obyczaje kształtuje sama społeczność przez regularne powtarzanie konkretnych zachowań.
Czym są obyczaje i zwyczaje?
Obyczaje i zwyczaje w powszechnym odbiorze traktuje się jako synonimy określające to samo zjawisko. Tak jednak nie jest.
- Obyczaje to formy zachowania przyjęte w jakiejś społeczności, wynikające z tradycji budowanej latami i hierarchii wartości uznawanej w tej społeczności; naruszenie obyczaju może sprowokować bardzo negatywną reakcję ze strony grupy. Obyczaj nie jest niby usankcjonowany prawnie, natomiast jest jednak elementem kontroli nad jednostką, nad tym jak wypada, aby się zachowywała.
- Zwyczaj również dotyczy zachowania, sposobu ubierania, relacji między ludźmi, jego nieprzestrzeganie nie niesienie jednak za sobą negatywnych konsekwencji.
Obyczajem będzie zdejmowanie czapki przed wejściem do kościoła. Natomiast stosowanie odświętnego stroju ludowego w ważne święta – jedynie zwyczajem, który da się zaobserwować w niektórych regionach Polski.
Obyczaje szlacheckie, chłopskie i inne na przestrzeni wieków
Obyczaje i zwyczaje świąteczne (choć nie tylko one), tworzą naszą kulturę, wyrastają z tradycji i zachowań powtarzanych przez kolejne i kolejne pokolenia. Wywodzić się mogą z wierzeń (np. pogańskich), religii, tradycji panujących w określonych grupach. Nie są jednak tak wszechobejmujące jak inne normy społeczne. O ile normy moralne na przykład uznawane są za kategoryczne, uznawane w szeroko pojętym społeczeństwie i dotyczą każdego członka społeczeństwa, o tyle obyczaje działają w mniejszych grupach społecznych i na mniejszym terenie. Wyróżnić można np.:
- obyczaje szlacheckie, opisane np. w „Panu Tadeuszu” (m. in. siadanie do stołu według starszeństwa i zajmowanej pozycji, usługiwanie i zabawianie dam przy stole, podział zajęć i rozrywek na damskie i męskie, sejmiki jako sposób narad i rozwiązywania sporów),
- obyczaje chłopskie opisane w „Chłopach” T. Reymonta (np. aranżowanie małżeństw z udziałem swatów; ścisły porządek zaślubin i wesela z witaniem chlebem i solą, obcinaniem włosów pannie młodej i zamianą jej wianka na czepek, oczepinami i innymi obrzędami),
- obyczaje rycerskie (ochrona słabszych, określone zachowanie podczas turnieju, szacunek dla dam, sposób wskazania wybranki serca).
Przemiana obyczajów
Spora część dawnych obyczajów dzisiaj to przeszłość. Niektóre stopniowo ulegały zmianie, inne zupełnie zniknęły. Warto jednak podkreślić, że obyczaje mają ogromny wpływ na normy społeczne i kulturę w danym kraju czy regionie, indywidualny charakter danego kraju, religii, cywilizacji. Nawet jeśli czegoś nie rozumiemy, warto to szanować, a najlepiej poznać historię, która stoi za tymi konkretnymi obyczajami – rodzimymi, jak i innych kultur.
Fot. Pixabay
