Język polski i literatura

Literatura średniowiecza – epoka, w której pisano nie tylko o śmierci

Średniowiecze to epoka, w której tematem przewodnim jest relacja Boga z człowiekiem. Jednym z głównych motywów jest więc też śmierć jako moment rozliczenia się z życia na ziemi.

Średniowiecze wypełniają przede wszystkim utwory o charakterze religijnym, nie brakuje jednak także tych opowiadających o rycerzach i władcach.

Charakterystyka średniowiecza jako epoki literackiej

Średniowiecze to epoka skoncentrowana przede wszystkim na budowaniu i popularyzacji wzorców dobrego życia, które gwarantują po śmierci dostanie się duszy do nieba. Cała literatura średniowieczna niezależnie od tego, czy religijna, czy świecka, podejmowała temat relacji Bóg – człowiek, dobrego życia oraz śmierci jako momentu przejścia.

W epoce średniowiecza literatura:

  • rozpada się na nurt religijny i świecki,
  • jest w większości anonimowa (postulat skromności autora),
  • ma charakter alegoryczny w zdecydowanej większości utworów,
  • spełnia funkcje parenetyczne i dydaktyczne, promując wzorce życia i postępowania (święty asceta, dobry rycerz – Pieśń o Rolandzie, sprawiedliwy władca).

Najpopularniejsze gatunki to hymn, pieśń, kazanie, epos rycerski, kronika. Ważnym elementem jest literatura hagiograficzna (o losach świętych, np. Legenda o Świętym Aleksym).

Motyw śmierci w literaturze średniowiecznej

Motyw śmierci w literaturze średniowiecznej jest niewątpliwie najbardziej rozpowszechniony. Warto jednak zwrócić uwagę, że zjawisko to portretowano na wiele różnych sposobów. Obrazy śmierci w średniowieczu są bardzo różne:

  • godna, dostojna i spokojna śmierć bohatera pogodzonego ze światem, realizującego wzorzec ars moriendi w Pieśni o Rolandzie,
  • śmierć w osamotnieniu i skrajnej nędzy, świadomie jednak wybranej z myślą o życiu wiecznym w Legendzie o Świętym Aleksym,
  • śmierć groteskowa, ale jednocześnie potężna, pokazująca, że zrównuje wszystkich (tzw. dance macabre) niezależnie od tego, kim są w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią,
  • śmierć, która skłania do tego, aby tu i teraz się bawić, zanim nadejdzie koniec w Wielkim Testamencie Françoisa Villona.

Polska literatura w średniowieczu

Średniowiecze to epoka literacka, w której polska literatura nie rozwinęła się jeszcze w pełni, niemniej pojawiały się już pierwsze próby pisania po polsku. Do zabytków literatury średniowiecznej w Polsce należy oczywiście słynna Bogurodzica, czyli pierwszy hymn Polski. Z utworów religijnych uwagę zwracają m.in. Kazania Świętokrzyskie. Warto pamiętać także o kronikach Galla Anonima, Wincentego Kadłubka i Jana Długosza.

Fot. Pixabay